Kıpırtı Çocuk

Editörler metinler üzerinde okuma yaparken, Türk Dil Kurumu’nun sözlük ve kılavuzlarını esas almaktadır. 

Metinlerde yabancı dillerden gelen sözcüklerden olabildiğince kaçınmak birinci tercihimizdir. Ancak, TDK’nin sözlüğüne girmiş ise kelimeleri kullanabiliriz.

• Dergide sözcüklerin Türkçe karşılıkları tercih edilir. 

  • Örnek: mail = e-posta

• Dergide sözcüklerin günümüzde yaygın/güncel biçimleri tercih edilir. 

  • Tecrübe = deneyim

• Dergideki eserlerin hedef kitle olan 7-13 yaş aralığına uygun biçimde dil ve anlatım özellikleri taşıması gerekir. (Sözcükler, cümle yapıları vb.)

Gözden kaçmaması ya da ülkemizde bazı farklı kullanımların da tercih edildiği, kimi zaman hepimize “hangisi doğru” dedirten yazım ve noktalama esaslarını bir araya getirerek aramızda bir dil ve uygulama birliği tesis edilmesinin tüm süreçleri rahatlatacağını, birbirimizi daha iyi anlamamızı ve metin içinde birbirimizle konuşmamızı sağlayacağını düşünüyoruz. 

Bu nedenle, yukarıda bahsedilen esasları toparlayarak aşağıda listelemiş olduk. Buna rağmen sizi ikilemde bırakan durumlar için belirtilen kaynaklara başvurmanızı isteriz.

Aşağıda belirtilenler dışında kalanlar ise editörlerin ortak kararı ile bu listeye alınabilir ya da yazılmasına gerek görülmeyenler çıkarılabilir.

TDK Yazım Kılavuzu başvuru kaynak olarak esas alınır.

• Bağlaç olan “ki” ve “da (de)” her zaman ayrı yazılır. 

Örnek: Geçmiş zaman olur ki… Onlar da bizimle gelecek.

• Metindeki tüm eser adları italik yazılır. 

• “Etmek, eylemek, olmak” gibi yardımcı fiillerle kurulan birleşik fiiller ayrı yazılır. Yalnızca arada bir ses düşmesi veya türemesi olursa bitişik yazılır. 

Örnek: İlan etmek ve not etmek ayrı yazılırken affetmek ve hissetmek bitişik yazılır.

Tırnak İşareti

• Diyaloglar çift tırnak içerisinde verilir, soru işareti ve ünlem haricinde tırnak içerisindeki cümleler virgül ile sonlandırılır. Nokta ile değil! 

Örnek: “Seni gördüğüme çok sevindim,” demişti.

Üç Nokta

• Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna üç nokta (…) konur. İki nokta (..) veya dört nokta (….) gibi kullanımlar yanlıştır. 

• Ünlem ve soru işaretleriyle birlikte kullanılabilse de, bu durum pek sık görülmez. Genellikle ünlem ya da soru işareti yeterli olacaktır. Ancak bazı anlatımlarda anlamı güçlendirmek için konulabilir. TDK, “!..” biçiminde kullanımı tercih eder.

Örnek: Ne iyi çocuk!.. Ne şanslı adam! 

Örnek: Yine mi geç kalacaksın?.. Bugün de mi otobüsü kaçırdın?

• Eksiltili, duraksamalı anlatılarda kullanılır.

Örnek: Ben…ne diyeceğimi bilemiyorum…(TDK boşluk bırakılmasını tercih eder.)

İtiraz: Ancak akademik kullanımda bu durum sorun yaşanmasına neden olabilir. Atlanan kısımlar için kullanılacak işaret köşeli parantez içinde üç noktadır […] (TYB, Düzeltmenlik Eğitimi, Erkan Irmak Notları)

Kesme İşareti

• Özel adlara getirilen yapım ekleri ile çokluk ekleri ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesme işareti ile ayrılmaz. 

Örnek: Ahmetler, Mehmetler, Türkçenin, Avrupalı

• Ülke, kıta, şehir, belde, köy adlarından sonra kullanılır.

Örnek: Hindistan’ı, Afrika’ya, Londra’nın, Şişli’de vs.

• Coğrafi adlardan sonra kullanılır.

Örnek: Alpler’de, Balkanlar’ın, Toroslar’ı, Çukurova’yı, Akdeniz’e vs.

Not: “Ihlara Vadimiz, Po Ovamız” gibi kullanımlarda tamlamanın özgün hali değiştiğinden kesme işareti kullanılmaz.

• Kısaltmalardan ve sayılardan sonra kullanılır.

Örnek: TBMM’den, 1983’te, 1990’lar, 17.00’de  vs.

• Yabancı özel adlara getirilen sevgi, içtenlik içeren eklerden sonra kullanılır. Türkçe özel adlarda kullanılmaz (ses uyumu gözetilir).

Örnek: Samuel’cik, Gregor’cuğum, Selimciğim, Turgutcuğum

• Yabancı özel adlara getirilen diğer ekler de Türkçe adlardan farklı olarak kesme işareti ile ayrılır.

Örnek: New York’lu, İstanbullu, Dosteyevski’ci, Atatürkçü, Proust’vari, Freud’yen

• Özel adlara getirilen çekim ekleri kesme işareti ile ayrılır (çoğul ekler hariç; özel adlara yapım eklerinden sonra gelen çekim ekleriyse ayrılmaz. (Kaynak, TDK ve Erkan Irmak Düzeltmenlik Eğitimi notları)

Örnek: İstanbulluların, Atatürkçülükte, Rumlara, Batılılaşmak, Türkçenin, Darvinciliğe, Hıristiyanlıkta, Müslümanlığın, Katoliklerin, Hanefilikte, Lenistlerce, Marksisliğe vs.

Örnek: Türk’ün, Müslüman’ın, Budist’in, Batı’nın, Marksizm’de (her bir örnekte kelimenin köküne ilk olarak çekim eki geldiğine dikkat edin.) (Marks-Marx ayrı sözcüklerdir.)

Örnek: Allah’tan, Allah’ın, Tanrısallık, Yaradan’ın, Allahsız, Tanrılaştırma, Tanrıtanımaz vs.

• Şapka da denilen düzeltme işareti, yazılışları aynı ancak anlamları ve söylenişleri farklı olan sözcüklerde, bunları birbirinden ayırt etmek için kullanılır.

Örnek: Aşık (eklem kemiği) ve âşık, hala ve hâlâ, adet (sayı) ve âdet (gelenek) 

• Dilimize Arapça ve Farsçadan giren bazı sözcüklerdeki ince g ve k seslerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine de şapka konulur. 

Örnek: Tezgâh, mahkûm, dükkân

• Cümleler ve özel adlar büyük harfle başlar. Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, rütbeler ve lakaplar da büyük harfle başlar. 

Örnek: Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Zeynep Hanım, Mimar Sinan, Mareşal Fevzi Çakmak

• Akrabalık bildiren sözcükler küçük harfle başlar. Ancak bu sözcükler lakap ya da unvan olarak kullanılırsa büyük harfle başlar. 

Örnek: Akşama Ayşe teyzem bize gelecekmiş.

Nene Hatun gibi kahramanlarımız unutulmaz. 

• Tek tırnak, bir alıntı içerisinde başka bir alıntı verilmek istendiğinde kullanılır. 

Örnek: “İspanya’da iç savaş olduğu günlerde Miguel de Unamuno’ya, ‘Siz hangi yandansınız?’ diye sormuşlar. ‘Hangisi yenilirse ondanım,’ demiş.”

• Cümle içinde, “Ve, veya, ya, ya da” gibi bağlaçlardan önce ve sonra virgül kullanılmaz. 

• Tekrarlı bağlaçlardan –ne … ne, hem … hem, ya … ya gibi– önce ve sonra virgül kullanılmaz. 

Örnek: Ya şevk içinde harap ol ya aşk içinde gönül

Ya lale açmalıdır göğsümüzde yahut gül! (Yahya Kemal Beyatlı) 

• “-ip, -ince, -erek, -dikçe, -madan” gibi eklerle oluşturulan bağ fiillerden sonra virgül kullanılmaz. Ancak cümle çok uzadığı ve anlam karıştığı noktada virgül kullanılır.

Örnek: Cumaları bahçede buluştukça kıza kendisinin adi bir mektep talebesi olmadığını anlatmaya çalışıyordu. (Halide Edip Adıvar) 

• Aynı anlama gelen sözcük ve söz öbeklerinin cümle içinde bir arada kullanılması gereksiz sözcük kullanımı olup anlatım bozukluğuna yol açacağından bu tür kullanımlardan kaçınılmalıdır. 

Örnek: Ondan henüz bir cevap gelmedi hâlâ. (İki sözcükten biri tercih edilmelidir.) 

• Cümle içinde anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılması da anlatım bozukluğuna yol açacağından bu kullanımlardan da kaçınılması gerekir. 

Örnek: Bu adam sanıyorum bizden kesinlikle bir şeyler saklıyor. (Biri kesinlik, diğeri ihtimal belirten iki sözün bu şekilde kullanımı anlatım bozukluğu oluşturur.) 

• Kalıplaşmış bir anlamı karşılayan deyimlerin başka anlamlarda kullanılması da anlatım bozukluğuna yol açacağından, deyimlerin karşıladıkları anlamlara uygun olarak kullanılması önemlidir. 

Örnek: Bu sorunu nasıl çözeceğini düşünüp duran adamın etekleri zil çalıyordu. (Çok sevinmek, anlamına gelen “etekleri zil çalmak” deyimi yerine, çok telaşlanmak anlamındaki “etekleri tutuşmak” deyimi kullanılmalıdır. Aksi takdirde deyimin yanlış kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu ortaya çıkar.) 

• Cümle içerisindeki sıralamalarda yapılan yanlışlık (mantık hatası) da anlatım bozukluğuna yol açar. 

Örnek: Bırakın soğan doğramayı, yemek bile yapamaz ki o! (Yapılan işin zorluğuna göre burada bir sıralama hatası yapılmıştır. Cümlenin doğrusu şöyledir: Bırakın yemek yapmayı, soğan bile doğrayamaz ki o!) 

• Cümlede özne ve yüklem arasında tekillik ve çoğulluk bakımından bir uyum olmalıdır. Özne insan olup çoğul yapıldığında yüklem tekil ya da çoğul çekimlenebilir.

Örnek: Öğrenciler soruların çoğunu doğru yanıtladılar. 

Öğrenciler soruların çoğunu doğru yanıtladı.

Ancak özne insan dışında herhangi bir varlıksa (bitki, hayvan ya da kavramlar) ve çoğul yapılırsa yüklem tekil çekimlenir.

Örnek: Ağaçlar çiçek açmış. (Ağaçlar çiçek açmışlar, değil.)

Leylekler ne de güzel uçuyor. (Leylekler ne de güzel uçuyorlar, değil.) 

• Neden oldu, sebep oldu, sağladı yanlışı.

Olumlu ifadeler için sağladı, olumsuz ifadeler için neden oldu, sebep oldu ayrımlarına dikkat edilmelidir.

Örnek: Yaptığı yeni harcamalar, aylık bütçesinin dışına çıkmasını sağladı. 

Doğrusu: 🡪 sebep oldu

• Her/Hiç ayrımı. 

Olumsuz ifadelerde niteleme de olumsuz olur.

Örnek: Türkiye üzerine yapılacak her türlü baskı bizi yolumuzdan alıkoymayacaktır. 

Doğrusu: 🡪 hiçbir baskı 

• İle kullanımı: Birbirinden farklı ikiliği bağlamak için kullanılan ile ayrı yazılır. İlgi belirten ile birleşik yazılır.

Örnek: Araba hayali ile yaşıyorum.

Doğrusu: 🡪 Araba hayaliyle yaşıyorum. 🡪 Kitaplarla ilgileniyorum. 🡪 Salatayla besleniyorum. 

• Devrik cümlelere ve kelime dizilişlerine dikkat edilmelidir.

Örnek: “Yeni durağa geldim” ve “Durağa yeni geldim”, gibi anlam farklılıklarının olabileceğini düşünülerek, yanlış/çok anlamlı dizilmiş kelimelere şüpheyle bakılmalıdır. 

• Bileşik kelimelerin yazımı için daima dikkatli ve şüpheci olunmalı, gerekli hallerde daima imla kılavuzundan faydalanılmalıdır. 

Örnek: Tuz ruhu🡪 tuzruhu

 Kör düğüm 🡪 kördüğüm

 Çörek otu 🡪 çörekotu

 Vurdum duymaz 🡪 vurdumduymaz vb. 

• Ya da/ Veya, Ama/fakat tercihlerinde tutarlı olunmalıdır. Bir metinde hem veya hem ya da kullanımı doğru değildir. 

• Metinde eş anlamlılık sorunlarına dikkat edilmelidir. Sene/yıl, tüm/bütün vb. gibi kelimeler için metnin tercihi net olmalıdır. 

• Tüm “şey” kelimelerini ayrı yazıyoruz.

• Dergi, kitap, broşür gibi eser isimlerini italik olarak yazıyoruz. 

• Metin içerisindeki yabancı dilde sözcükleri italik olarak ya da “çift tırnak içinde” yazıyoruz. Yabancı dilden dilimize yerleşmiş sözcükleri italik yazmıyoruz.

• Ay isimlerini belirli bir yılı belirtmiyorsa küçük harfle başlatıyoruz.

Örnek: Bir nisan günü, eylül akşamları; 1997 Nisanı’nda, 2008 Ağustosu’nda, 3 Mart günü vs. 

Saatlerin Yazılması

• Saatler ve dakikalar ikişer haneli iki bölüm halinde yazılır. Arasına nokta konur. Örnek: 9.45

• Saat belirten sayılar ek aldığında, kesme işareti ile ayrılması ve ünlü/ünsüz uyumları gözetilir. 

Örnek: 21.00’de ya da 9.45’te

Sayıların Yazılması

• Binler basamaklarını ayırmak için nokta, ondalık basamakları ayırmak için virgül konur. 

 Örnek: 335.425,25

• Teknik/Ticari olmayan yazılarda; küçük sayılar harfle yazılır. 

Örnek: “Ailenin iki çocuğu vardı.”, “Henüz yirmi yaşındaydı.”

• Büyük sayılar, tarih, saat, istatistik ve parasal veriler rakamla yazılabiliyor. Büyük sayılar rakamla yazılırken fazla sıfırların görüntüsünden kurtulmak için sonraki bin, milyon gibi büyük haneleri harfle yazmak olanaklı.

Örnek:755 milyon

• Buna karşılık sayının başındaki haneleri harfle değil rakamla yazmak gerekiyor.

Örnek: ” Bin 545 adet makine parçası” değil “1545 adet makine parçası” 

• Sıfırlarla değil de küsuratlarla biten sayıların da rakam-harf-rakam-harf yinelemesi gibi pürüzlü gösterimler yerine yalnızca rakamla yazılır.       

Örnek: “755 milyon 015” değil, “755.000.015”

Her zaman rakamla yazılması gerekenler:

• Cadde, sokak, ev, apartman, daire numaraları

• Sayfa numaraları

• Tarih atarken gün, ay ve yıl gösteren sayılar

• Saat belirten sayılar

• Çok haneli sayılar

• Her bir rakamın gösterdiği sayı ayrı yazılır. 

Örnek: on dokuz, bin dört yüz doksan üç

• Yalnızca parayla ilgili işlemlerde özellikle çeklerde bitişik yazılır. 

Örnek: Bindörtyüzdoksanüç

• Kesin olmadığı belirtilen sayılar, rakamla değil harfle yazılır. Örnek: “Yaklaşık 100 kişi” değil, “Yaklaşık yüz kişi”

• Rakamla başlayan cümlelerde, rakamdan sonra gelen kelime büyük harfle başlar.

• Rakamla yazılan sayılar, aldıkları ekten kesme işaretiyle ayrılır. 

Örnek: “1923’te” ya da “9’da” 

• Üç, dört, beş, kırk, altmış ve yetmiş sayılarına dikkat! Bu sayılar sert ünsüzle bittiği için, ister harfle ister rakamla yazılsın, aldıkları ekler de sert ünsüzle başlar. 

Örnek: “saat 3’de” değil “saat 3’te”, “1960’da” değil “1960’ta”

Sıra Sayıları

• Rakamdan sonra nokta konabilir. 

Örnek: 1.

• Ek aldığında ise ekler sayının açık adına bitişik gibi düşünülür. 

Örnek: 1’inci; 2’ncinin, 3’üncüden    

Üleştirme Sayıları

• İkişer, dokuzar şeklinde harfle yazılır. “2’şer, 9’ar” değil.(Kaynak: Necmiye Alpay, Türkçe Sorunları Kılavuzu)

Nispet i 

• İsmin –i hali ile karışmayacak durumlarda nispet i’si (î) kullanmıyoruz: Siyasi, medeni, milli vs. askerî, dinî, tarihî vs. “L” harfinden sonra gelen a’ya veya u’ya şapka koymuyoruz: lâkin, malûm vs. (ahlâk ve İslâm istisna)

Dipnot yazılımı

• Dipnot ve kaynakçalarda şu yazılış biçimlerini kabul ediyoruz:  

• Yazar adı soyadı, kitap adı, yayınevi, basıldığı şehir, yayın tarihi, cilt numarası/baskı numarası, sayfa numarası (s.)

• Yazar adı soyadı, “makale adı”, yayın organının adı, sayı/cilt numarası, sayfa numarası (s.)

• Yazar adı soyadı, “makale adı”, yazar/derleyen/editör adı, kitap adı, yayınevi, yayın tarihi içinde, sayfa numarası (s.)

• Dosya üzerinde çalışırken Word’ün yazım ve dilbilgisi denetimi komutunun açık olması sağlanmalı, bu komutun kullanımı metin üzerinde gözden kaçan hataların yakalanması için yardımcı olacaktır. 

• Anlayamadığınız, hata yapmış olabileceğinizi düşündüğünüz kısımları kendinizi ifade eden bir renkle vurgulayınız (highlight ediniz).

• Orijinal metinde geçen, klasik ya da dini metinlere ait alıntıların çevirisinde de halihazırda Türkçede okuyabildiğimiz klasik çevirileri esas alıyoruz. (Bu tür eserlere ait alıntıları, özel bir zorunluluk yoksa lütfen kendiniz çevirmeyiniz.)

Birkaç örnek:

Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil): https://kutsal-kitap.net/ ya da https://incil.info/

Kuran: http://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf

Homeros, İlyada ve Odysseia, İş Bankası Kültür Yayınları, çev. Azra Erhat, A. Kadir.

Dante, İlahi Komedya, Oğlak Yayınları, çev. Rekin Teksoy.

Beowulf, YKY, çev. Nazmi Ağıl.

Cervantes, Don Quijote, YKY, çev. Roza Hakmen.

Diğer önemli klasik metinler için de (Shakespeare, Dostoyevski vb.) Türkçede genel kabul görmüş çevirileri esas alınız.

• Konuşma çizgisi kullanılmamalıdır. Konuşmalar için çift tırnak kullanılmalıdır. 

Kaynakça: 

• Necmiye Alpay,”Türkçe Sorunları Kılavuzu”, 6.Basım

• Erkan Irmak, Türkiye Yayıncılar Birliği, Düzeltmenlik Atölyesi Eğitimi Notları

• TDK, Yazım Kılavuzu